PISA 2025 Fen Değerlendirme Çerçevesi

Aşağıdaki ana bölümleri inceleyin veya PISA 2025 Fen Değerlendirme Çerçevesi Taslağı’nın tamamını PDF formatında indirin

Giriş

PISA 2025 fen değerlendirme çerçevesi, fen eğitimi ile geliştirilen yeterlikleri tanımlar. Bu yeterlikler, öğrencilerin bilimle ilgili konularla meşgul olması, bilimsel olgular üzerine düşünme becerisi ve bunları bilinçli karar vermek amacıyla kullanması açısından önemli bir eğitim çıktısı olarak algılanmaktadır. Fen yeterlikleri, gençlerin bilimsel ve teknolojik bilginin kullanılmasını gerektiren durumlarda neleri bilmeleri, nelere değer vermeleri gerektiği ve neleri yapabileceklerinin önemli olduğunu tanımlar.

Fen değerlendirme çerçevesi, üç fen yeterliğini ve çevre bilimi kapsamında tanımlanan üç alt yeterliği tanımlamaktadır. Ayrıca öğrencilerin bu yeterlikler için ihtiyaç duydukları üç bilgi türünü, öğrencilerin bilimsel zorluklarla karşılaşacakları üç içerik alanını ve bilim kimliğinin önemli görülen yönlerini tanımlamaktadır.

PISA 2025 değerlendirmesi ülkelerin, öğrencilerini bilimi ve bilimin nasıl güvenilir bilgi ürettiğini anlamaya ne kadar iyi hazırladıklarını ölçmektedir. Bu, sağlık ve çevre gibi bilimle ilgili olgular hakkında bilinçli kişisel kararlar vermesi gereken vatandaşların aileleri, yerel topluluklar ve daha geniş toplumlar içinde eyleme geçmeleri için çok önemlidir. Bu durum, insan etkisinin yerküre sistemlerini önemli ölçüde değiştirdiği bir çağ olan Antroposen'e girerken insanlığın belirsiz bir gelecekle karşı karşıya kaldığı 21. yüzyılda özellikle önemlidir. O hâlde bilim bilgisi, bu etkileri ele almaya çalışırken bireysel, bölgesel ve küresel düzeylerde önem taşımaktadır.

PISA 2025'teki Yenilikler

Fen alanının değerlendirilmesine yönelik hazırlanan önceki PISA değerlendirme çerçeveleri, eğitim çıktısı olarak ve fen alanı değerlendirmesi için merkezî kavram olarak bir “fen okuryazarlığı” kavramının üzerinde durmuştur. PISA 2025 değerlendirme çerçevesi daha kapsamlı bir çerçeveye geçiş yapmaktadır. Doküman, fen değerlendirme çerçevesini matematik ve okuma becerileri için mevcut değerlendirme çerçeveleri ile aynı çizgiye getirmek amacıyla özellikle “fen okuryazarlığı” üzerine değil, fen eğitiminin genel çıktıları üzerine odaklanmaktadır.

PISA 2025 değerlendirme çerçevesi geliştirilirken önceki değerlendirme çerçevelerinde tanımlanan iki yeterlik (“bilimsel sorgulama yöntemi tasarlama ve değerlendirme” ve “verileri ve bulguları bilimsel olarak yorumlama”) tek bir yeterlikte birleştirildi: “Bilimsel sorgulama tasarımları oluşturma ve değerlendirme, bilimsel verileri ve bulguları eleştirel olarak yorumlama”. Her iki yeterliğin de araştırma sürecinin bir parçası olduğu düşünüldüğü ve çok az sayıda yetişkinin deney tasarlamakla meşgul olması muhtemel olduğu için tasarımların değerlendirilmesine daha fazla önem vermek amacıyla bu değişiklikler yapılmıştır.

İnternette birçoğu bilimsel olan bilgi kaynaklarının hâkim olduğu toplumsal bağlamların olması, öğrencilerin “karar almak ve harekete geçmek için bilimsel bilgiyi araştırma, değerlendirme ve kullanma” konusunda eğitilmesine yeni bir vurgu yapmaktadır. Dolayısıyla bu, üçüncü bir yeterlik olarak eklenmiştir.

Yeterliği etkileyen duyuşsal faktörlerde öğrencilerin, bilime yönelik tutumlarına odaklanmaktan ziyade, bilimle meşguliyetini tanımlama konusunda daha kapsamlı olduğu gösterilen daha geniş bir “bilim kimliği” kavramını ölçmeye odaklanmaya doğru bir değişiklik olmuştur.

Son olarak, ancak daha da önemlisi, sürdürülebilirlik ve çevre eğitimi için eğitime odaklanılmaktadır. Bu unsurlar, “Antroposen’de Eylemlilik” kavramı altında birleştirilmektedir. 2025 değerlendirmesinde ölçülecek olan bu yapının unsurları olarak kabul edilen yeterlikler de bu değerlendirme çerçevesinde tanımlanmaktadır.

Fen Yeterlikleri

İçerik Alanları

Kişisel
Yerel/Ulusal
Küresel

Bireylerin sergilemesi gereken yeterlikler:

Olguları bilimsel olarak açıklama Bilimsel sorgulama tasarımları oluşturma ve değerlendirme, bilimsel verileri ve bulguları eleştirel olarak yorumlama Karar almak ve harekete geçmek için bilimsel bilgiyi araştırma, değerlendirme ve kullanma Fen Yeterlikleri Çevre Bilimi Yeterlikleri

Fen bilimleri alanında eğitimli bir birey, harekete geçmeye teşvik etmek için bilim, sürdürülebilirlik ve teknoloji hakkında akla uygun bir söylemde bulunabilir. Bu ise aşağıdaki yeterlikleri gerektirir:

Olguları bilimsel olarak açıklama
Bilimsel sorgulama tasarımları oluşturma ve değerlendirme, bilimsel verileri ve bulguları eleştirel olarak yorumlama
Karar almak ve harekete geçmek için bilimsel bilgiyi araştırma değerlendirme ve kullanma

15 yaşındaki öğrencilerin bu yeterliklerle ilgili görevleri üstlenebilme derecesi, fen eğitimlerinin çıktılarının bir ölçüsüdür.

Fen Yeterlikleri

Olguları Bilimsel Olarak Açıklama

Bilimin kültürel başarısı, doğal dünyaya ilişkin anlayışımızı dönüştüren bir dizi açıklayıcı teoridir. Dolayısıyla maddi dünyada meydana gelen olguları açıklama yeterliği, bilimin bu temel fikirlerinin bilinmesine bağlıdır.

Öğrencilerin aşağıdaki becerileri göstererek bir dizi doğal ve teknolojik olgu ve sorun için açıklamaları ve çözümleri tanımaları, üretmeleri, uygulamaları ve değerlendirmeleri gerekir:

Duruma uygun bilimsel bilgiyi hatırlama ve uygulama
Farklı gösterim biçimleri kullanma ve bu biçimleri birbirine dönüştürme
Duruma uygun bilimsel tahminler yapma, çözüm üretme ve bunları gerekçelendirme
Model tanımlama, oluşturma ve değerlendirme
Maddi dünyadaki olguların açıklayıcı hipotezlerini tanıma ve geliştirme
Bilimsel bilginin toplum için olası etkilerini açıklama

Ancak bilimsel, teknolojik ve çevresel olgulara ait açıklamaları oluşturmak; teorileri, açıklayıcı fikirleri, bilgileri ve gerçekleri (içerik bilgisi) hatırlama ve kullanma yeteneğinden daha fazlasını gerektirir. Bilimsel bir açıklama sunmak, bu tür bilgilerin nasıl elde edildiğinin ve herhangi bir bilimsel iddia hakkında sahip olabileceğimiz güven düzeyinin anlaşılmasını da gerekli kılar. Bu yeterlik için birey hem bu tür bilgileri elde etmek amacıyla bilimsel sorgulamada kullanılan standart süreçler ve uygulamalar hakkında bir bilgiye (yöntemsel bilgi) hem de bilim tarafından üretilen bilgiyi doğrulamadaki bu süreç ve uygulamaların rol ve işlevlerinin anlaşılmasına (epistemik bilgi) ihtiyaç duymaktadır.

Fen Yeterlikleri

Bilimsel Sorgulama Tasarımları Oluşturma ve Değerlendirme, Bilimsel Verileri ve Bulguları Eleştirel Olarak Yorumlama

Fen alanında bilgi sahibi olan öğrencilerden, bilimsel araştırmaların bir topluluk içinde değerlendirilmesi ve araştırma sonuçlarının paylaşılması da dâhil olmak üzere bilimsel araştırmalar için harcanan çabayı anlamaları beklenir.

Öğrencilerin aşağıdaki becerileri göstererek soruları bilimsel olarak ele alma yollarını ve bilimsel araştırmaları oluşturmaları, bunlara değer vermeleri, değerlendirmeleri ve verileri yorumlamaları gerekir:

Verilen bir bilimsel çalışmadaki soruyu tanımlama
Duruma uygun bir deneysel tasarım önerme
Deneysel bir tasarımın soruyu yanıtlamak için uygun olup olmadığını değerlendirme
Farklı gösterimlerde sunulan verileri yorumlama, verilerden uygun sonuçlar çıkarma ve bunların göreceli değerlerini değerlendirme

Bu yeterlik, deneysel bir araştırmanın ve diğer bilimsel araştırma biçimlerinin temel özellikleri ve uygulamaları (içerik ve yöntemsel bilgi) ile bilim tarafından ileri sürülen herhangi bir iddiayı doğrulamak için yöntemlerin işlevi (epistemik bilgi) hakkında bilgi gerektirir. Verileri analiz etmek veya özetlemek için temel matematiksel araçların kullanılmasını da gerektirebilir.

Fen Yeterlikleri

Karar Almak ve Harekete Geçmek İçin Bilimsel Bilgiyi Araştırma, Değerlendirme ve Kullanma

Son on yılda, bilgi miktarında ve akışında, bireylerin bu bilgilere erişim becerisinde ciddi bir artış yaşandı. Ne yazık ki geçerli ve güvenilir bilgi akışının yanı sıra yanlış bilgi ve daha da kötüsü çarpıtılmış bilgi (dezenformasyon) akışı da giderek artmaktadır. Hem geçerli hem de yanlış yönlendirilmiş bilimsel bilgi söz konusu olduğunda tüm vatandaşların bilimle ilgili herhangi bir konuyu genel olarak çevreleyen bilgilerin güvenirliği ve değerini yargılama yeterliğine sahip olması gerekir.

İnsanların, hakkında hiçbir somut kanıt olmayan ve aksi yönde iyi kanıtlar bulunan “bilimsel" olduğu iddia edilen inançları daha kolay kabul etme eğiliminde oldukları konusunda artan bir endişe söz konusudur. Fen bilimleri alanında eğitimli bir birey, bir çıkar çatışması olup olmadığını, yerleşik bir bilimsel fikir birliği olup olmadığını ve kaynağın ilgili uzmanlığa sahip olup olmadığını sorgulayan şüpheci bir eğilim geliştirmenin önemini anlamalıdır.

Bu yeterliğin özünde, bilimin toplumsal bir girişim olduğu ve yanılmaz olmadığı anlayışı yatmaktadır. Bilim insanları bireysel veya ekip olarak yanılabiliyor olsa da topluluğun fikir birliği daha güvenilirdir. Çünkü bu fikir birliği, topluluk içinde defalarca kontrol edilmiş bilgiyi temsil eden kapsamlı bağımsız değerlendirmenin ürünüdür.

Öğrencilerin aşağıdaki becerileri göstererek çeşitli gösterimlerdeki ve bağlamlardaki bilimsel bilgileri, iddiaları ve argümanları araştırmaları, değerlendirmeleri ve duruma uygun sonuçlar çıkarmaları gerekir:

Bilimle ilgili konularda karara varmada önemi veya değeri olabilecek farklı bilgi kaynaklarının (bilimsel, sosyal, ekonomik ve etik) göreceli değerlerini ve bunların bir argümanı veya bir çözümü destekleyip desteklemediğini araştırma, değerlendirme ve iletme
Güçlü bilimsel kanıtlara dayanan iddiaları, uzman – uzman olmayan kişilerin iddialarını ve görüşleri ayırt etme ve bu ayrımın nedenlerini belirtme
Bir dizi veriden uygun bir bilimsel sonucu desteklemek için bir argüman oluşturma
Bilimle ilgili argümanlardaki zayıf varsayımlar, neden ve korelasyon, hatalı açıklamalar, sınırlı verilerden genellemeler gibi standart kusurları eleştirme
Modern çağın sorunlarının çözümüne veya sürdürülebilir kalkınmaya katkıda bulunan bireysel veya ortak bilimsel argümanları kullanarak kararları gerekçelendirme

Bu yeterlik, öğrencilerin farklı derecelerde fen içerik bilgisini kullanmasının yanı sıra hem yöntemsel hem de epistemik bilgiye sahip olmasını da gerektirir.

Okulda dijital becerileri öğrenme fırsatı evrensellikten uzaktır. OECD ülkelerindeki öğrencilerin ortalama

%54’ü
bilgilerin taraflı olup olmadığının nasıl anlaşılacağı konusunda okulda eğitim aldıklarını bildirdi.

OECD ülkelerindeki öğrenciler, tüm okul hayatı boyunca aşağıdaki dijital becerilerin öğretildiğini bildirdi:

Yüksek performans gösteren ülke/ekonomiler OECD ortalaması Düşük performans gösteren ülke/ekonomiler Kimlik avının veya istenmeyen e-postaların nasıl tespit edildiği Arama sonuçları listesindeki bağlantıların altındaki kısa açıklamanın nasıl kullanıldığı Bilgilerin öznel veya taraflı olup olmadığının nasıl tespit edildiği Google, Yahoo gibi bir arama motorunu kullanırken anahtar kelimelerin nasıl kullanıldığı Farklı web sayfalarının nasıl karşılaştırıldığı ve okul çalışmaları için hangi bilgilerin daha önemli olduğuna nasıl karar verildiği İnternetteki bilgilere güvenilip güvenilmeyeceğine nasıl karar verildiği Facebook, Instagram gibi platformlarda bilgileri çevrim içi olarak herkese açık hâle getirmenin sonuçlarının anlaşılması 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Çevre Bilimi Yeterlikleri

İçerik Alanları

Kişisel
Yerel/Ulusal
Küresel

Bireylerin sergilemesi gereken yeterlikler:

Yerküre sistemleriyle insan etkileşimlerinin etkisini açıklama Çevreyi yenilemek ve sürdürmek için kanıtların elde edildiği farklı kaynakların değerlendirilmesine, yaratıcı ve sistemli düşünmenin uygulanmasına dayalı olarak eyleme geçmek amacıyla bilinçli kararlar alma Sosyo-ekolojik krizlere çözüm ararken farklı bakış açılarına saygı gösterme ve iyimser olma Çevre Bilimi Yeterlikleri Fen Yeterlikleri

Bu antroposen dünyada büyüyen bir gencin, değişen iklim çağında sürdürülebilirlik konularını ele alması için bir dizi yeterliğe sahip olması gerekir. PISA 2025'teki "Antroposen'de Eylemlilik" kavramının temelini oluşturan ve ögeleri fen değerlendirmesi kapsamında ölçülecek olan yeterlikler şunları içerir:

Yerküre sistemleriyle insan etkileşimlerinin etkisini açıklama
Çevreyi yenilemek ve sürdürmek için kanıtların elde edildiği farklı kaynakların değerlendirilmesine, yaratıcı ve sistemli düşünmenin uygulanmasına dayalı olarak eyleme geçmek amacıyla bilinçli kararlar alma
Sosyo-ekolojik krizlere çözüm ararken farklı bakış açılarına saygı gösterme ve iyimser olma

Bilişsel ve bilişsel olmayan unsurların bir karışımı olan bu yeterliklerin her birinin temelinde bir dizi yetenek yatmaktadır.

PISA 2018 sonuçlarına göre OECD ülkelerindeki:

Öğrencilerin %79'u
iklim değişikliği ve küresel ısınma hakkında bilgi sahibi olduklarını ifade etti.
Okul müdürlerinin %88'i
küresel ısınma ve iklim değişikliğinin okul müfredatında ele alındığını ifade etti.

“Küresel çevreye sahip çıkmak benim için önemlidir.”

Öğrencilerin %78’i
bu ifadeye katıldığını ya da kesinlikle katıldığını ifade etti.

Öğrenciler, iklim değişikliği gibi küresel sorunlar hakkında bir şeyler yapabilir mi?

Öğrencilerin %57'si
küresel sorunlar hakkında bir şeyler yapabileceklerini düşündüğünü ifade etti.
Öğrencilerin %44’ü
ise kendi davranışlarının diğer ülkelerdeki insanları etkileyebileceğini düşündüğünü ifade etti.

Çevre Bilimi Yeterlikleri

Yerküre Sistemleriyle İnsan Etkileşimlerinin Etkisini Açıklama

Bu yeterliği gösteren bir öğrenci:

Çevreyle ilgili fiziksel sistemleri, canlı sistemlerini, yerküre sistemlerini ve bunların birbirleriyle nasıl etkileşime girdiğini açıklayabilir.
Zaman içinde bu sistemlerle insan etkileşimleri hakkındaki bilgileri araştırabilir ve kullanabilir.
İnsanların bu sistemler üzerinde zamanla oluşan hem olumlu hem de olumsuz etkilerini açıklamak için bu bilgileri kullanabilir.
Sosyal, kültürel veya ekonomik faktörlerin bu etkilere nasıl katkıda bulunduğunu açıklayabilir.

Bu yeterliğin ögeleri, 1. Fen Yeterliği (Olguları bilimsel olarak açıklama) ile ölçülür. Bu yeterlik hem içerik bilgisi hem de yöntemsel bilgi gerektirir.

Çevre Bilimi Yeterlikleri

Çevreyi Yenilemek ve Sürdürmek İçin Kanıtların Elde Edildiği Farklı Kaynakların Değerlendirilmesine, Yaratıcı ve Sistemli Düşünmenin Uygulanmasına Dayalı Olarak Eyleme Geçmek Amacıyla Bilinçli Kararlar Alma

Bu yeterliği gösteren bir öğrenci:

Farklı bilgi sistemlerinden ve kaynaklardan elde edilen kanıtları araştırabilir ve değerlendirebilir.
Yaratıcı ve sistemli düşünmeyi kullanarak -mevcut ve gelecek nesiller için yansımalarını da dikkate alarak- sosyal, çevresel ve ekolojik sorunların olası çözümlerini değerlendirebilir ve tasarlayabilir.
Bilinçli, karşılıklı anlaşmaya dayalı kararlar almak için bireysel ve toplu olarak sivil süreçlere katılabilir.
Hedefler belirleyebilir, farklı yaş gruplarındaki gençler ve yetişkinlerle iş birliği yapabilir ve çeşitli seviyelerde (yerelden küresele) yenileyici ve kalıcı sosyo-ekolojik değişim için harekete geçebilir.

Bu yeterliğin ögeleri, 2. Fen Yeterliği (Bilimsel sorgulama tasarımları oluşturma ve değerlendirme, bilimsel verileri ve bulguları eleştirel olarak yorumlama) ve 3. Fen Yeterliği (Karar almak ve harekete geçmek için bilimsel bilgiyi araştırma değerlendirme ve kullanma) ile ölçülür. Bu yeterlik; içerik bilgisi, yöntemsel bilgi ve epistemik bilgi gerektirir.

Çevre Bilimi Yeterlikleri

Sosyo-Ekolojik Krizlere Çözüm Ararken Farklı Bakış Açılarına Saygı Gösterme ve İyimser Olma

Bu yeterliği gösteren bir öğrenci:

İnsanların çevreden ayrı değil, çevrenin bir parçası olduğu (ekoloji merkezci) dünya görüşü temelinde birbirlerine ve tüm türlere özen gösterme etiğine uygun eylemleri değerlendirebilir.
Toplumların adaletsizlik yarattığı birçok durumun farkına varır ve tüm insanları toplulukların ve ekosistemlerin refahına katkıda bulunmaları için güçlendirmeye çalışabilir.
Sosyo-ekolojik krizlere yanıt vermede bireysel ve toplu olarak dayanıklılık, iyimserlik ve yararlılık tutumları sergileyebilir.
Sorunlara ilişkin farklı bakış açılarına saygı gösterebilir ve sorunlardan etkilenen toplulukları ve ekosistemleri iyileştirmek için çözümler arayabilir.

Bu yeterlik; Bilim Kimliği kavramıyla ölçülen ögeleri içerir. Bilim Kimliği kavramı; epistemik inançları, diğer insanlara, diğer türlere ve gezegene yönelik özen ve ilgi eğilimlerini, sosyo-ekolojik krizleri ele almada yararlılık ve eylemlilik duygularını kapsamaktadır. Bu yeterlik; içerik bilgisi, yöntemsel bilgi ve epistemik bilgi gerektirir.

Çevre Bilimi Yeterlikleri

Antroposen’de Eylemlilik

PISA 2025'te ölçülecek çevre bilimi yeterlilikleri, “Antroposen’de Eylemlilik” olarak tanımlanan, öğrencilerin fen eğitiminin çevre ile ilgili çıktılarıyla ilgilidir.

Antroposen'de Eylemlilik, insan etkilerinin yerküre sistemlerini önemli ölçüde değiştirmiş olduğunu ve değiştirmeye devam ettiğini anlamayı gerektirir. Aynı zamanda insanları ekosistemlerden ayrı değil, ekosistemlerin bir parçası olarak konumlandıran, tüm türleri ve yaşamın karşılıklı bağımlılığını kabul eden ve bunlara saygı duyan dünya içinde olma ve hareket etme biçimlerini ifade eder.

Antroposen Eylemliliğe sahip gençler:

İklim değişikliği, biyoçeşitlilik kaybı, su kıtlığı ve diğer karmaşık sorunları ve krizleri azaltmaya çalışırken eylemlerinin takdir edileceğine, onaylanacağına ve etkili olacağına inanırlar.
Toplumların adaletsizlik yaratmış olabileceği birçok durumun farkına varırlar ve tüm insanları toplulukların ve ekosistemlerin refahına katkıda bulunmaları için güçlendirmeye çalışırlar.
Hem sosyal hem de ekolojik krizler karşısında iyimserlik, dayanıklılık ve yararlılık tutumları sergilerler.
Farklı bakış açılarına ve çeşitli bilgi sistemlerine saygı duyarlar ve bunları değerlendirirler.
Nesiller boyunca, diğer gençlerle ve yetişkinlerle, gelişmiş toplum refahına ve sürdürülebilir geleceklere yol açan sivil süreçlerde bulunurlar.
Toplumlardaki tüm varlıkların karşılaştığı karmaşık zorlukları anlamak ve ele almak için yerelden küresele çeşitli ölçeklerde bireysel olarak ve başkalarıyla birlikte çalışırlar.

Bununla ilgili daha fazla bilgiye, bu linkte yer alan OECD makalesinden ulaşabilirsiniz.

PISA 2018 sonuçlarına göre OECD ülkelerindeki öğrenciler günlük yaşamlarında çevresel sürdürülebilirliği aktif olarak desteklediklerini ifade etti:

%71'i
ısıtıcıyı veya klimayı kısarak evdeki enerji tüketimini azaltıyor.
%46’sı
uluslararası sosyal sorunlarla ilgili internet sitelerini inceliyor.
%45’i
daha pahalı olsalar bile belirli ürünleri etik veya çevresel nedenlerle tercih ediyor.
%39’u
çevrenin korunmasına yönelik faaliyetlere katılıyor.
%27’si
siyasi, etik ya da çevresel nedenlerle ürünleri ya da şirketleri boykot ediyor.
%25’i
çevre veya toplumla ilgili çevrim içi dilekçeler imzalıyor.

Bilimsel Bilgi

Fen alanı eğitiminin geliştirdiği üç yeterlik, üç tür bilgi gerektirir:

İçerik bilgisi
Yöntemsel bilgi
Epistemik bilgi

İnsanlar, PISA 2025 fen değerlendirme çerçevesinin odak noktası olan üç yeterliği gerçekleştirmek için bu üç tür bilimsel bilgiye ihtiyaç duyar.

Bilimsel Bilgi

İçerik Bilgisi

PISA 2025 fen değerlendirmesinde fen içerik alanının yalnızca bir örneği değerlendirilebilir. Değerlendirilecek bilgi; fizik, kimya, biyoloji, yer ve uzay bilimlerinin ana alanlarından seçilecektir. Bu bilgiler:

Gerçek hayatta yaşanan durumlarla ilgilidir.
Önemli bir bilimsel kavramı veya iyi yapılandırılmış, kalıcı faydası olan, açıklayıcı temel teoriyi temsil eder.
15 yaş grubunun gelişim düzeyine uygundur.

Bu değerlendirme çerçevesi, içerik bilgisi ile ilgili tanımlamalarda "bilimler" yerine "sistemler" terimini kullanarak vatandaşların fizik, yaşam bilimleri, yer ve uzay bilimlerindeki kavramları ve bu bilgi unsurlarının birbirine bağlı ve disiplinlerarası olduğu bağlamlardaki uygulamaları anlamaları gerektiğini aktarmaktadır.

Temel içerik bilgisini ayrıntılı olarak incelemek için aşağıdaki okları kullanınız.

Fiziksel Sistemler
- Maddenin yapısı ve özellikleri (parçacık modeli, bağlar, hâl değişimleri, ısı ve elektrik iletkenliği gibi)
- Maddenin kimyasal değişimleri (kimyasal reaksiyonlar, enerji transferi, asitler/bazlar gibi)
- Hareket ve kuvvetler (hız, sürtünme gibi) ve belli bir mesafedeki hareket (manyetik, yer çekimi kuvveti ve elektrostatik kuvvetler ve etkileşimler gibi)
- Enerji ve enerji transferi (enerji korunumu, enerji kaybı, kimyasal reaksiyonlar gibi)
- Enerji ve madde arasındaki etkileşimler (ışık ve radyo dalgaları, ses dalgaları ve sismik dalgalar, karbondioksit tarafından emilim gibi)
Canlı Sistemleri
- Organizma kavramı [hayvanlar, bitkiler ve mikroorganizmalar (virüsler, bakteriler gibi) dâhil]
- Genler (görünüm, kalıtım/soya çekim, biyoteknoloji gibi) ve bunların çevre ile etkileşimleri
- Hücreler [yapı ve işlev, enerji, solunum (karbon oksitleyici), fotosentez (karbon bağlanması), büyüme vb. dâhil]
- Bitki ve hayvan sistemleri (dolaşım/taşıma, üreme, solunum, taşıma, boşaltım, sindirim/beslenme gibi) ve bunların birbirleriyle ilişkileri
- Biyolojik evrim (biyoçeşitlilik, genetik çeşitlilik, adaptasyon ve doğal seleksiyon)
- Ekosistemler [madde ve enerji akışı, besin zincirleri, habitat, bozulma (kirlilik) gibi]
- Biyosfer (küresel ekosistemde sürdürülebilirlik gibi)
- İnsanların etkileşimleri ve bunların çevre, diğer türler ve sürdürülebilirlik üzerindeki etkileri ve sonuçları
Yer ve Uzay Sistemleri
- Yerküre sistemlerinin yapıları [atmosfer, jeosfer (levha tektoniği, sismoloji gibi), hidrosfer gibi]
- Maden kaynaklarının sınırlı doğası, kullanımları ve işletilmelerinin çevre üzerindeki etkileri
- Yerküre sistemlerindeki enerji (kaynaklar, küresel ısınma, levha tektoniği, jeolojik döngüler, su döngüsü gibi)
- Su, suyun tedariki ve su tasarrufu (tatlı su, yer altı su tabakaları gibi)
- Yerküre sistemleri arasındaki etkileşimler ve değişimler (iklim değişikliği, jeokimyasal döngüler, yapıcı ve yıkıcı kuvvetler, okyanus asitlenmesi gibi)
- Yerküre tarihi (fosiller, köken ve evrim, erozyon ve birikim gibi)
- Uzayda yerküre (ayın evreleri, Güneş sistemleri, galaksiler gibi)
- Evrenin ve Güneş sisteminin kökeni (yıldızların evrimi, gezegenlerin oluşumu, Büyük Patlama teorisi gibi)

Bilimsel Bilgi

Yöntemsel Bilgi

Yöntemsel bilgi, bilim insanlarının güvenilir ve geçerli veriler elde etmek için kullandıkları standart yöntemler ve uygulamalar bilgisi olarak düşünülebilir. Bu tür bilgiler hem bilimsel araştırma yapmak hem de verilerden elde edilen iddiaları desteklemek için kullanılabilecek kanıtların eleştirel incelemesini yapmak için gereklidir.

Test edilebilecek yöntemsel bilgi örnekleri arasında şunlar yer alır:

Bağımlı, bağımsız ve kontrol değişkenlerini içeren değişkenler kavramı
Nicel (ölçümler), nitel (gözlemler), ölçek kullanımı, kategorik ve sürekli değişkenler gibi ölçme kavramları
Ölçmelerin tekrarlanması ve ortalamasının alınması gibi değerlendirme yolları ve belirsizliği en aza indirme yolları
Verilerin kesinliğini (aynı niceliğin tekrarlanan ölçümleri arasındaki uyum) ve doğruluğunu (bir niceliğin ölçülen ve gerçek değeri arasındaki uyum) sağlayan mekanizmalar
Tabloları, grafikleri ve çizelgeleri kullanarak verileri özetlemenin ve görsel olarak sunmanın yaygın yolları ve bunların duruma uygun kullanımı
Değişkenlerin kontrolü stratejisi ve bunun deneysel tasarımdaki rolü veya karmaşık bulgulardan kaçınmak ve olası nedensel mekanizmaları tespit etmek için seçkisiz kontrollü çalışmaların kullanılması
Verilen bilimsel bir sorunun araştırılması için uygun tasarımın ne olabileceğinin belirlenmesi (deneysel, saha temelli veya örüntü yönelimli; nedensellik kurmak için kontrollerin rolü gibi)
Bilimsel iddiaların güvenilir olmasını sağlamak için bilimsel topluluk tarafından hangi akran inceleme süreçlerinin kullanıldığı

Bilimsel Bilgi

Epistemik Bilgi

Epistemik bilgi, bilimde bilgi inşa etme süreci için gerekli olan yapıları, tanımlayıcı özellikleri ve bunların bilim tarafından üretilen bilgiyi doğrulamadaki rolünü tanımlayan bilgidir. Bu bakımdan epistemik bilgi, bilim insanlarının meşgul olduğu yöntemler ve uygulamalar için bir gerekçe, bilimsel araştırmaya rehberlik eden yapılar ve tanımlayıcı özellikler hakkında bir bilgi ve bilimin doğal dünya hakkında ileri sürdüğü iddialara olan inancın temeli için bir dayanak sağlar. Bu, aşağıdakilerin anlaşılmasını gerektirir:

Bilimsel gözlemlerin doğası, gerçekler, hipotezler, modeller ve teoriler
Teknolojiden (insan ihtiyacına en uygun çözümü üretmek) farklı olarak bilimin (doğal dünyayla ilgili güvenilir açıklamalar üretmek ve gelecekteki olayları tahmin etmek) amacı ve hedefleri
Ön yargının ortadan kaldırılması, bağımsız değerlendirmeye bağlılık ve tarafsızlık gibi bilimin değerleri

Epistemik bilginin pragmatik bir şekilde test edilmesi en çok, öğrencinin epistemik bilgi gerektiren bir soruyu yorumlaması ve cevaplaması gereken bir bağlamda mümkündür. Örneğin öğrencilerden sonuçların verilerle doğrulanıp doğrulanmadığını belirlemeleri veya bir maddede ileri sürülen hipotezi en iyi hangi kanıtın desteklediğini ve nedenini açıklamaları istenebilir.

Epistemik bilginin özünde dört öge vardır:

Bilimde modellerin rolü,
Bilimde veriler ve kanıtların rolü
Bilimsel akıl yürütmenin doğası
Bilimsel araştırmanın iş birlikçi ve ortak doğası

Bu temel ögeleri ayrıntılı olarak incelemek için aşağıdaki okları kullanınız.

Modeller
- Bilimde fiziksel, kavramsal, sistemsel ve matematiksel modeller kullanarak maddi dünya anlayışının nasıl yapılandırıldığı
- Bir model ile gerçek arasındaki ayrım (Örneğin bir model, görülemeyecek kadar küçük veya hayal edilemeyecek kadar büyük olabilecek bir şeyin gösterimidir.)
- Modellerin, tahminleri ve açıklamaları nasıl mümkün kıldığı
- Modellerdeki sınırlamaların (değişken sayısı, basit ve karmaşık modeller, elde edilen verilerin kalitesi gibi), modellerin kullanımını nasıl kısıtladığı
Bilimsel İddialarda Veriler ve Kanıtlar
- Bilimsel iddiaların veri, yöntem, akıl yürütme ve değerlendirme ile nasıl desteklendiği
- Bilimsel kanıtların nasıl üretildiği (bilim insanları tarafından gerçekleştirilen uygulamaların doğası gibi)
- Ölçme hatasının bilimsel bilgiye olan güven derecesini nasıl etkilediği
Bilimsel Akıl Yürütmenin Doğası
- Deneysel incelemenin farklı biçimlerinden bazıları (deney, saha çalışması ve saha çalışmasının rolü, kontrollü deneyler, örüntü arayışı gibi)
- Bilgiyi ve amacını (açıklayıcı hipotezleri test etmek veya örüntüleri ve varlıkları belirlemek) oluşturmada kullanılan akıl yürütme yöntemleri [tümdengelim, abdüksiyon (uzaklaşma), tümevarım, olasılıksal düşünme] ve her bir yöntemin örnekleri [Newton'un Hareket Kanunları (tümdengelim), Mendel Genetiği (tümevarım), Evrim Teorisi (abdüksiyon) gibi]
- Bilimsel uygulamalarda ortaya çıkan etik ikilemler (hayvan deneyleri, çıkar çatışmaları gibi)
- Bilimsel bilginin, diğer bilgi türleriyle birlikte, toplumsal ve teknolojik sorunların tanımlanması ve ele alınmasındaki rolü ve sınırları
Bilimlerin İş Birlikçi ve Ortak Doğası
- Belirli bilimsel araştırmaların nasıl finanse edildiği ve desteklendiği (devlet, özel sektör ve karar verme mekanizmaları gibi)
- Güveni garantilemede görüş birliğinin önemi
- Bağımsız değerlendirmenin, bilimsel iddialarda güven oluşturmaya nasıl yardımcı olduğu ve bilimsel bir topluluğa nasıl bağımlı olduğu
- Bilim insanlarının ortak bilgi üretmek için gerçekleştirdikleri temel bilimsel uygulamalar, bunların rolü ve iş birlikçi doğası
- Bilimsel bulgularda kesinlik ve güvenin sınırları, nasıl ifade edildiği, kesinliğin evrimi ve görüş birliğinin rolü
- Bilimsel bulguların topluluk içinde ve kamuyla nasıl paylaşıldığı (ön basımlar, hakemli dergiler, kamu iletişimi gibi)

Bilim Kimliği

Bilim kimliğinin PISA 2025 fen değerlendirme çerçevesi için ana boyut olarak dâhil edilmesi, bilimsel bilgi ve yeterliklerin gençlerin gelecekleri için önemli ve değerli olduğu, kimlik çıktılarının da hızla değişen dünyada eylemliliği ve aktif vatandaşlığı desteklemek için çok önemli olduğu ilkesine dayanmaktadır.

Ölçme açısından bakıldığında, PISA 2025 değerlendirmesi, fen eğitimi almış bir bireyin önemli nitelikleri olarak kabul edilen bilim kimliğinin aşağıdaki ögelerini değerlendirir:

Bilim sermayesi yapıları:
1. Epistemik inanışlar – bilimin ve bilimsel incelemenin genel değerleri
2. Bilim sermayesi (bilimle ilgili bilgi, tutumlar, eğilimler, kaynaklar, davranışlar ve sosyal bağlantılar)

Tutum yapıları:
3. Bilimsel benlik kavramı (gelecekteki katılımı da içeren bilimle ilgili benlik duygusu)
4. Bilimsel öz yeterlik
5. Bilimden keyif alma
6. Yardımcı motivasyon

Çevresel yapılar:
7. Çevre bilinci
8. Çevre kaygısı
9. Çevresel eylemlilik

Bu yapılar, kimliğin üç ana boyutunu oluşturur:

Bilimsel bakış açılarına ve bilimsel araştırma yaklaşımlarına değer verme
Bilim kimliğinin duyuşsal ögeleri
Çevre bilinci, çevre kaygısı ve çevresel eylemlilik

Bu boyutları daha ayrıntılı incelemek için aşağıdaki okları kullanınız.

Bilimsel Bakış Açılarına ve Bilimsel Araştırma Yaklaşımlarına Değer Verme
Bilimsel kimliğin bu boyutu şu şekilde gösterilir:
- Maddi dünyanın açıklamalarına, inancın temeli olarak kanıtlara bağlılık
- Duruma uygun olduğunda araştırmaya karşı bilimsel yaklaşımlara bağlılık
- Herhangi bir fikrin geçerliğini sağlamanın bir aracı olarak eleştiriye değer verilmesi
- Bilimsel olgulara, bunlarla ilişkili modellere ve açıklamalara ilgi geliştirme
- Diğer bilgi kaynaklarına kıyasla bilim insanlarının ve alan uzmanlarının görüş birliğiyle ortaya attığı iddialara güvenme
- Belirsizliğin, herhangi bir bilimsel sorgulama ve sonuçlarının doğasında bulunan bir özellik olduğunun kabul edilmesi
- Bilimsel bilginin evrildiğinin ve değiştiğinin kabul edilmesi
- Bilimin, sosyal ve çevresel sorunların çözümüne önemli bir katkı sağlayabileceğini anlama
Bilim Kimliğinin Duyuşsal Ögeleri
Bilim kimliğinin duyuşsal boyutunun ögeleri şunlardır:
- Öğrencilerin bilim sermayesi (bilimle ilgili bilgileri, tutumları, eğilimleri, kaynakları, davranışları ve sosyal bağlantıları)
- Hem bilimi hem de diğer bilgi veya değer biçimlerini kullanarak sorunları eleştirel biçimde ele alma ve bilimle ilgili konularla ilgilenme isteği
- Bireyin bilimle ne kadar özdeşleştiği (bilimle ilgili olgularla ilgilenme yeterliğinin kendisi ve başkaları tarafından tanınması)
- Öğrencinin, fen alanında ne kadar yetenekli olduğunu algılaması
- Öğrencilerin okuldan sonra bilimsel kariyer yapmaya veya bir bilim dalında çalışmaya ilgi duyma düzeyi
- Öğrencilerin katıldığı öğretim programı dışı ve okul dışı bilim etkinlikleri dizisi
- Öğrencilerin hem okul içinde hem de okul dışında fen bilimlerini öğrenmekten ne kadar hoşlandıkları
Çevre Bilinci, Çevre Kaygısı ve Çevresel Eylemlilik
Daha önceki çevre bilinci ve çevresel iyimserlik yapıları PISA 2025’te değiştirilmiş ve bu yapılar çevre bilinci, çevre kaygısı ve çevresel eylemlilik olarak genişletilmiştir.
Bu yapı aşağıdaki şekilde gösterilmiştir:
- Kişisel ve sosyal olarak ilgili çevre sorunlarına (çevre bilinci, çevre kaygısı ve çevresel eylemlilik dâhil) eleştirel, kanıta dayalı bir bakış açısı geliştirme
- Çevre sorunlarının farkında olunması ve çevresel olarak sürdürülebilir eylemlerin altında yatan bilimsel ve sosyal karmaşıklığın kabul edilmesi
- Çevre ve sürdürülebilir yaşam ile bunların ortaya çıkardığı eşitlik ve sosyal adalet kaygısı
- Sürdürülebilirlik uygulamalarında bilimin ve diğer faktörlerin rolünün eleştirel değerlendirilmesi
- Çevresel açıdan sürdürülebilir uygulamaları benimseme ve teşvik etme eğilimi
- Bilimsel ve çevresel anlayıştan beslenen kişisel eylemlilik duygusu

İçerik Alanları

PISA 2025, fen ve çevre eğitimi ile ilgili sorunları ve tercihleri ortaya çıkaran belirli içerik alanlarındaki yeterlikleri ve bilgileri değerlendirir. Bu içerik alanları, okuldaki fen bilimleri içeriği ile sınırlı değildir. İçerik alanları, daha ziyade, 15 yaşındaki öğrencilerin muhtemelen edinmiş oldukları ve öğrencilerin ilgi alanları ve yaşamlarıyla ilgili olduğu düşünülen bilgi ve anlayışa dayalı olarak seçilir. Bu alanlar, genel olarak önceki PISA çerçevelerindeki fen okuryazarlık uygulama alanlarıyla tutarlıdır.

Değerlendirme maddelerinin odak noktası aşağıdakilerle ilgili durumlardır:

Kendisi, ailesi ve akran grupları (kişisel)
Toplum (yerel ve ulusal)
Dünya çapında yaşam (küresel)

Teknoloji ve çevre temelli konular ortak bir içerik alanı olarak kullanılabilir. Tarihsel içerik alanları, öğrencilerin bilimsel bilgiyi geliştirmeye dâhil olan süreçleri ve uygulamaları ne kadar anladığını değerlendirmek için kullanılabilir. Değerlendirme maddeleri için içerik alanı olarak öncelikle kullanılan kişisel, yerel, ulusal ve küresel bağlamdaki fen ve teknoloji uygulama alanları şunlardır:

Sağlık ve hastalık
Doğal kaynaklar
Çevre kalitesi (çevresel etkiler ve iklim değişikliği dâhil)
Tehlikeler
Bilim ve teknolojinin sınırları (modern gelişmeler ve zorluklar dâhil)

İçerik alanları ve bunların ilişkili olduğu uygulama alanlarını daha ayrıntılı incelemek için aşağıdaki okları kullanınız.

Kişisel
- Sağlığın korunması
- Kazalar
- Beslenme
- Aşılanma
- Malzemelerin, gıda türlerinin ve enerjinin kişisel tüketimi
- Yerel olarak üretilmiş gıdaların tüketilmesi
- Süt ürünü olmayan ve vejetaryen beslenme şekillerinin seçilmesi
- Sürdürülebilir geri dönüşüm uygulamaları ve kaynak kullanımının azaltılması
- Yaşam tarzı tercihlerinin risk değerlendirmeleri
- Gen düzenleme, sanal gerçeklik gibi yeni teknolojilerin kullanımının bilimsel yönleri
Yerel ve Ulusal
- Hastalık kontrolü
- Sosyal iletim
- Gıda tercihleri
- Obezite
- Halk sağlığı
- İnsan nüfusunun korunması
- Yaşam kalitesi
- Gıda güvenliği, üretimi ve dağıtımı
- Enerji tedariki
- Madenciliğin ve kaynak çıkarmanın çevresel etkisi
- Yenilenebilir enerji üretimi
- Nüfus dağılımı
- Atık yönetimi
- Çevresel etki
- Yenileyici tarım kullanımı
- Ani değişiklikler (depremler, şiddetli hava koşulları gibi)
- Yavaş ve giderek artan değişiklikler (kıyı erozyonu, tortullaşma gibi)
- Risk değerlendirmesi
- Yüz tanıma
- Yeni materyaller
- Cihazlar ve süreçler
- Genetik modifikasyonlar
- Sağlık teknolojisi
- Nakil
- Yapay zekâ kullanımı
Küresel
- Salgın hastalıklar
- Gıda güvenliği
- Sağlıklı hayat tarzları
- Yenilenebilen ve yenilenemeyen enerji kaynakları
- Doğal sistemler
- Nüfus artışı
- Türlerin ve toprağın sürdürülebilir kullanımı
- Biyoçeşitlilik ve biyoçeşitliliğin değeri
- Çevresel sürdürülebilirlik
- Kirliliğin ve hava kalitesinin yönetimi
- Toprağın ve biyokütlenin kaybı
- Türlerin kitlesel yok oluşu
- Okyanus asitlenmesi
- İklim değişikliğinin yarattığı tehditler
- Modern iletişimin etkisi
- Enerji ve enerji üretimi (hidrolik kırma, nükleer, gaz gibi)
- Uzayın keşfi
- Evrenin kökeni ve yapısı

Örnekler

Aşağıda, PISA 2025 fen değerlendirmesinden bazı örnek üniteler bulunmaktadır. Her buton, uygulamadaki örnek üniteleri deneyimleyeceğiniz bir pencere açar.