Fframwaith Gwyddoniaeth PISA 2025

Edrychwch ar y prif adrannau isod neu lawrlwythwch fersiwn lawn o Fframwaith Gwyddoniaeth PISA 2025 Drafft ar ffurf PDF.

Trosolwg

Mae fframwaith gwyddoniaeth PISA 2025 yn diffinio'r cymwyseddau sy'n cael eu datblygu gan addysg gwyddoniaeth. Ystyrir eu bod yn ganlyniad addysgol allweddol i fyfyrwyr, er mwyn gallu ymgysylltu â materion gwyddonol, â syniadau sy'n gysylltiedig â gwyddoniaeth, a'u defnyddio i wneud penderfyniadau gwybodus. Mae'r cymwyseddau gwyddonol yn diffinio'r hyn yr ystyrir ei bod hi'n bwysig i bobl ifanc ei wybod, ei werthfawrogi a gallu ei wneud mewn sefyllfaoedd lle mae angen defnyddio gwybodaeth wyddonol a thechnolegol.

Mae'r fframwaith gwyddoniaeth yn disgrifio tri chymhwysedd gwyddoniaeth ac is-set o dri chymhwysedd gwyddor amgylcheddol. Mae hefyd yn disgrifio'r tri math o wybodaeth sydd eu hangen ar fyfyrwyr ar gyfer y cymwyseddau hyn, y tri phrif gyd-destun lle y bydd myfyrwyr yn wynebu heriau gwyddonol, a'r agweddau ar hunaniaeth gwyddoniaeth yr ystyrir eu bod yn bwysig.

Mae asesiad PISA 2025 yn mesur i ba raddau y mae gwledydd yn paratoi eu myfyrwyr drwy feithrin dealltwriaeth o wyddoniaeth a sut mae gwyddoniaeth yn arwain at wybodaeth ddibynadwy. Mae hyn yn hanfodol i ddinasyddion y bydd angen iddynt wneud penderfyniadau personol gwybodus am ffenomena gwyddonol fel iechyd a'r amgylchedd er mwyn ymgymryd â gweithgareddau fel rhan o'u teuluoedd, eu cymunedau lleol a chymdeithasau ehangach. Mae'n arbennig o bwysig yn y 21ain ganrif wrth i ddynoliaeth wynebu dyfodol ansicr ar ddechrau'r Anthroposen, sef oes lle mae effaith pobl yn newid systemau'r Ddaear yn sylweddol. Felly mae gwybodaeth am wyddoniaeth yn bwysig ar lefelau unigol, rhanbarthol a byd-eang wrth i ni geisio ymdrin â'r effeithiau hyn.

Beth sy'n newydd yn PISA 2025

Mae fframweithiau blaenorol PISA ar gyfer yr asesiad gwyddoniaeth wedi ymhelaethu ar gysyniad o ‘lythrennedd gwyddonol’ fel canlyniad addysg a'r cysyniad canolog ar gyfer asesu gwyddoniaeth. Mae fframwaith PISA 2025 yn symud i gysyniad ehangach. Mae'r ddogfen bellach yn canolbwyntio ar ganlyniadau cyffredinol addysg gwyddoniaeth er mwyn sicrhau bod y fframwaith gwyddoniaeth yn gydnaws â'r fframweithiau ar gyfer mathemateg a darllen, ac nid yn benodol ar 'lythrennedd gwyddoniaeth'.

Wrth ddatblygu fframwaith 2025, cafodd dau gymhwysedd blaenorol (‘Gwerthuso a dylunio ymholiad gwyddonol’ a ‘Dehongli data a thystiolaeth mewn ffordd wyddonol’) eu huno i greu un cymhwysedd: ‘Llunio a gwerthuso dyluniadau ar gyfer ymholiadau gwyddonol a dehongli data a thystiolaeth wyddonol mewn ffordd feirniadol’. Gwnaed y newid hwn er mwyn rhoi mwy o bwyslais ar werthuso dyluniadau, gan nad oes llawer o oedolion yn debygol o fod yn rhan o brosesau ar gyfer dylunio arbrofion, ac yn seiliedig ar y farn fod y ddau gymhwysedd yn rhan o'r broses o gymryd rhan mewn ymholiadau.

Gan fod ffynonellau gwybodaeth ar y Rhyngrwyd bellach yn chwarae rhan mor amlwg yng nghyd-destun cymdeithas, a bod llawer o'r ffynonellau hynny yn ffynonellau gwyddonol, mae hyn yn rhoi pwyslais newydd ar addysgu myfyrwyr i ‘ymchwilio i wybodaeth wyddonol, ei gwerthuso a'i defnyddio i wneud penderfyniadau ac i weithredu’. Felly, ychwanegwyd y trydydd cymhwysedd newydd hwn.

Bu newid yn y ffactorau affeithiol sy'n dylanwadu ar y cymhwysedd o ffocws ar agweddau tuag at wyddoniaeth i ffocws ar fesur cysyniad ehangach o ‘hunaniaeth gwyddoniaeth’, y dangoswyd ei fod yn fwy cynhwysfawr wrth ddisgrifio'r ffordd y mae myfyrwyr yn ymgysylltu â gwyddoniaeth.

Yn olaf, ond yn bwysig, mae'r ffocws ar addysg ar gyfer cynaliadwyedd ac addysg amgylcheddol. Mae'r elfennau hyn wedi'u cyfosod o dan y cysyniad ‘Galluedd yn yr Anthroposen’ ac mae'r fframwaith yn diffinio cymwyseddau yr ystyrir eu bod yn elfennau o'r lluniad hwn a gaiff ei fesur fel rhan o asesiad 2025.

Cymwyseddau Gwyddoniaeth

Cyd-destunau

Personol
Lleol/Cenedlaethol
Byd-eang

Yn gofyn i unigolion ddangos y canlynol:

Esbonio ffenomena mewn ffordd wyddonol Llunio a gwerthuso dyluniadau ar gyfer ymholiadau gwyddonol a dehongli data a thystiolaeth wyddonol mewn ffordd feirniadol Ymchwilio i wybodaeth wyddonol, ei gwerthuso a'i defnyddio i wneud penderfyniadau ac i weithredu Cymwyseddau Gwyddoniaeth Cymwyseddau Gwyddor Amgylcheddol

Gall unigolyn ag addysg wyddonol gynnal trafodaeth resymegol am wyddoniaeth, cynaliadwyedd a thechnoleg er mwyn llywio ei weithredoedd. Mae hyn yn gofyn am y cymwyseddau i allu gwneud y canlynol:

Esbonio ffenomena mewn ffordd wyddonol
Llunio a gwerthuso dyluniadau ar gyfer ymholiadau gwyddonol a dehongli data a thystiolaeth wyddonol mewn ffordd feirniadol
Ymchwilio i wybodaeth wyddonol, ei gwerthuso a'i defnyddio i wneud penderfyniadau ac i weithredu

Mae i ba raddau y gall myfyrwyr 15 oed ymgymryd â'r tasgau hyn yn dibynnu ar ganlyniadau eu haddysg gwyddoniaeth.

Cymwyseddau Gwyddoniaeth

Esbonio ffenomena mewn ffordd wyddonol

Cyflawniad diwylliannol gwyddoniaeth yw cyfres o ddamcaniaethau esboniadol sydd wedi trawsnewid ein dealltwriaeth o'r byd naturiol. Felly mae'r cymhwysedd i esbonio ffenomena sy'n digwydd yn y byd materol yn dibynnu ar ddealltwriaeth o'r prif syniadau gwyddoniaeth hyn.

Mae angen i fyfyrwyr adnabod, cynhyrchu, cymhwyso a gwerthuso esboniadau a datrysiadau ar gyfer amrywiaeth o ffenomena a phroblemau naturiol a thechnolegol, gan ddangos y gallu i wneud y canlynol:

Galw gwybodaeth wyddonol briodol i gof a'i chymhwyso
Defnyddio gwahanol fathau o gynrychioliadau a throsi rhwng y gwahanol fathau hyn
Gwneud rhagfynegiadau a datrysiadau gwyddonol priodol a'u cyfiawnhau
Nodi, llunio a gwerthuso modelau
Adnabod a datblygu rhagdybiaethau esboniadol o ffenomena yn y byd materol
Esbonio goblygiadau posibl gwybodaeth wyddonol i gymdeithas

Fodd bynnag, er mwyn llunio esboniadau o ffenomena gwyddonol, technolegol ac amgylcheddol, mae angen mwy na dim ond y gallu i alw damcaniaethau, syniadau esboniadol, gwybodaeth a ffeithiau (gwybodaeth am gynnwys) i gof a'u defnyddio. Er mwyn cynnig esboniad gwyddonol, mae angen dealltwriaeth hefyd o sut y daethpwyd o hyd i wybodaeth o'r fath a pha lefel o hyder y gallem ei neilltuo i unrhyw honiadau gwyddonol. Ar gyfer y cymhwysedd hwn, mae angen i'r unigolyn feddu ar wybodaeth am y gweithdrefnau a'r arferion safonol a ddefnyddir mewn ymholiadau gwyddonol er mwyn cael gafael ar wybodaeth o'r fath (gwybodaeth weithdrefnol), a dealltwriaeth o'i rôl a'i swyddogaeth wrth gyfiawnhau'r wybodaeth a gynhyrchwyd gan wyddoniaeth (gwybodaeth epistemig).

Cymwyseddau Gwyddoniaeth

Llunio a gwerthuso dyluniadau ar gyfer ymholiadau gwyddonol a dehongli data a thystiolaeth wyddonol mewn ffordd feirniadol

Mae gwybodaeth am wyddoniaeth yn awgrymu y dylai myfyrwyr ddeall yr ymdrech sy'n gysylltiedig ag ymholiad gwyddonol, gan gynnwys y broses o'i werthuso o fewn cymuned, a'i ymrwymiad i gyhoeddi canfyddiadau.

Mae angen i fyfyrwyr lunio, arfarnu a gwerthuso ymchwiliadau gwyddonol, ffyrdd o ymdrin â chwestiynau mewn ffordd wyddonol a dehongli'r data, gan ddangos y gallu i wneud y canlynol:

nodi'r cwestiwn mewn astudiaeth wyddonol benodedig
cynnig dyluniad arbrofol priodol
gwerthuso ai dyluniad arbrofol penodol yw'r ffordd orau o ateb y cwestiwn
dehongli'r data a gyflwynir mewn gwahanol gynrychioliadau, dod i gasgliadau priodol o'r data a gwerthuso eu rhinweddau cymharol

Mae'r cymhwysedd hwn yn gofyn am wybodaeth am nodweddion ac arferion allweddol ymchwiliadau arbrofol a mathau eraill o ymholiadau gwyddonol (gwybodaeth am gynnwys a gwybodaeth weithdrefnol), yn ogystal â swyddogaeth gweithdrefnau wrth gyfiawnhau unrhyw honiadau sy'n cael eu datblygu gan wyddoniaeth (gwybodaeth epistemig). Gall fod angen defnyddio adnoddau mathemategol sylfaenol hefyd i ddadansoddi neu grynhoi'r data.

Cymwyseddau Gwyddoniaeth

Ymchwilio i wybodaeth wyddonol, ei gwerthuso a'i defnyddio i wneud penderfyniadau ac i weithredu

Yn ystod y degawd diwethaf, mae swm y wybodaeth sydd ar gael a llif y wybodaeth honno a gallu unigolion i gael gafael arni wedi cynyddu'n sylweddol. Yn anffodus, yn ogystal â llif gwybodaeth ddilys a dibynadwy, cafwyd cynnydd hefyd yn llif camwybodaeth, ac yn waeth na hynny, twyllwybodaeth. Wrth ystyried gwybodaeth wyddonol, boed yn wybodaeth ddilys neu'n gamwybodaeth, mae angen i bob dinesydd feddu ar y cymhwysedd i farnu hygrededd a gwerth y wybodaeth sy'n gyffredinol gysylltiedig ag unrhyw fater gwyddonol.

Mae pryder cynyddol o ran cyflymder pobl i dderbyn credoau sy'n honni eu bod yn ‘wyddonol’, nad oes unrhyw dystiolaeth faterol sylweddol ar eu cyfer ac y ceir cryn dipyn o dystiolaeth yn eu herbyn. Dylai unigolyn ag addysg wyddonol ddeall pwysigrwydd datblygu agwedd amheus, sy'n anelu at ofyn a oes unrhyw achos o wrthdaro buddiannau, a oes unrhyw gonsensws gwyddonol sefydledig ac a oes gan y ffynhonnell yr arbenigedd perthnasol.

Mae dealltwriaeth mai menter gymunedol yw gwyddoniaeth, ac nad yw gwyddoniaeth yn anffaeledig, yn rhan greiddiol o'r cymhwysedd hwn. Er y gall gwyddonwyr unigol neu dimau wneud camgymeriadau, gellir ymddiried mwy os ceir consensws gan y gymuned, gan fod hynny'n deillio o adolygiadau helaeth gan gymheiriaid yn y gymuned honno ac yn cynrychioli gwybodaeth sydd wedi cael ei gwirio a'i hailwirio dro ar ôl tro.

Mae angen i fyfyrwyr ymchwilio i wybodaeth, honiadau a dadleuon gwyddonol mewn amrywiaeth o gynrychioliadau a chyd-destunau a'u gwerthuso, a dod i gasgliadau priodol, gan ddangos y gallu i wneud y canlynol:

Chwilio gwahanol ffynonellau gwybodaeth (gwyddonol, cymdeithasol, economaidd a moesegol) y gall fod ganddynt arwyddocâd neu rinwedd wrth wneud penderfyniadau ar faterion gwyddonol, eu gwerthuso a chyfleu eu rhinweddau cymharol, a nodi a ydynt yn cefnogi dadl neu ddatrysiad
Gwahaniaethu rhwng honiadau sy'n seiliedig ar dystiolaeth wyddonol gryf, safbwyntiau arbenigwyr o gymharu ag unigolion nad ydynt yn arbenigwyr, a barn, a rhoi rhesymau dros wahaniaethu
Llunio dadl i gefnogi casgliad gwyddonol priodol o set o ddata
Beirniadu diffygion safonol mewn dadleuon gwyddonol e.e. tybiaethau gwael, achosion o gymharu â chydberthyniadau, esboniadau diffygiol, cyffredinoliadau o ddata cyfyngedig
Cyfiawnhau penderfyniadau gan ddefnyddio dadleuon gwyddonol, naill ai'n unigol neu'n gyfunol, sy'n cyfrannu at y broses o ddatrys materion cyfoes neu ddatblygu cynaliadwy

Mae'r cymhwysedd hwn yn gofyn i fyfyrwyr feddu ar wybodaeth weithdrefnol a gwybodaeth epistemig ond gall hefyd ddefnyddio, i amrywiol raddau, eu gwybodaeth am gynnwys mewn perthynas â gwyddoniaeth.

Nid yw pawb yn cael yr un cyfle i ddysgu sgiliau digidol yn yr ysgol o bell ffordd.

54%
y ganran o fyfyrwyr, ar gyfartaledd, yng ngwledydd yr OECD a nododd eu bod wedi cael hyfforddiant yn yr ysgol i allu nodi a yw gwybodaeth yn dangos tuedd neu beidio.

Nododd myfyrwyr yng ngwledydd yr OECD fod y sgiliau digidol canlynol wedi cael eu haddysgu iddynt yn ystod eu profiad yn yr ysgol:

Y wlad/economi uchaf Cyfartaledd yr OECD Y wlad/economi isaf Sut i ganfod negeseuon e-bost gwe-rwydo neu sbam Sut i ddefnyddio'r disgrifiad byr islaw'r dolenni yn y rhestr o ganlyniadau chwilio Sut i ganfod a yw'r wybodaeth yn oddrychol neu'n dangos tuedd Sut i ddefnyddio geiriau allweddol wrth ddefnyddio peiriant chwilio fel Google, Yahoo, ac ati Sut i gymharu gwahanol dudalennau gwe a phenderfynu pa wybodaeth sydd fwyaf perthnasol i'ch gwaith ysgol Sut i benderfynu a ddylid ymddiried yn y wybodaeth ar y Rhyngrwyd Deall canlyniadau cyflwyno gwybodaeth yn gyhoeddus ar-lein ar Facebook, Instagram, ac ati 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Cymwyseddau Gwyddor Amgylcheddol

Cyd-destunau

Personol
Lleol/Cenedlaethol
Byd-eang

Yn gofyn i unigolion ddangos y canlynol:

Esbonio effaith rhyngweithiadau rhwng pobl a systemau'r Ddaear Gwneud penderfyniadau gwybodus i weithredu yn seiliedig ar werthusiad o amrywiaeth o ffynonellau tystiolaeth ac ar ddefnyddio ffordd o feddwl greadigol a ffordd o feddwl yn seiliedig ar systemau i adfywio a chynnal yr amgylchedd Dangos parch tuag at amrywiol safbwyntiau, a gobaith, wrth geisio dod o hyd i ddatrysiadau i argyfyngau cymdeithasol-ecolegol Cymwyseddau Gwyddor Amgylcheddol Cymwyseddau Gwyddoniaeth

Bydd angen amrywiaeth o gymwyseddau ar berson ifanc sy'n tyfu i fyny yn y byd anthroposentrig hwn er mwyn ymdrin â materion sy'n ymwneud â chynaliadwyedd mewn oes sy'n wynebu newid yn yr hinsawdd. Mae'r cymwyseddau hanfodol sy'n sail i'r cysyniad o 'Galluedd yn yr Anthroposen' yn PISA 2025, y bydd elfennau ohonynt yn cael eu mesur yn yr asesiad gwyddoniaeth, yn cynnwys y canlynol:

Esbonio effaith rhyngweithiadau rhwng pobl a systemau'r Ddaear
Gwneud penderfyniadau gwybodus i weithredu yn seiliedig ar werthusiad o amrywiaeth o ffynonellau tystiolaeth ac ar ddefnyddio ffordd o feddwl greadigol a ffordd o feddwl yn seiliedig ar systemau i adfywio a chynnal yr amgylchedd
Dangos parch tuag at amrywiol safbwyntiau, a gobaith, wrth geisio dod o hyd i ddatrysiadau i argyfyngau cymdeithasol-ecolegol

Mae amrywiaeth o alluoedd yn sail i bob un o'r cymwyseddau hyn, sy'n cynnwys cymysgedd o elfennau gwybyddol ac anwybyddol.

Yn seiliedig ar ganlyniadau PISA 2018, yng ngwledydd yr OECD:

79%
y ganran o fyfyrwyr a nododd eu bod yn gwybod am newid yn yr hinsawdd a chynhesu byd-eang
88%
y ganran o benaethiaid ysgolion a nododd eu bod yn ymdrin â chynhesu byd-eang a newid yn yr hinsawdd yng nghwricwlwm yr ysgol

‘Mae gofalu am yr amgylchedd byd-eang yn bwysig i mi’

78%
y ganran o fyfyrwyr a oedd yn cytuno neu'n cytuno'n gryf â'r gosodiad

All myfyrwyr wneud rhywbeth am broblemau byd-eang fel newid yn yr hinsawdd?

57%
y ganran a oedd o'r farn y gallent wneud rhywbeth am broblemau byd-eang
44%
y ganran a oedd o'r farn y gall eu hymddygiad effeithio ar bobl mewn gwledydd eraill

Cymwyseddau Gwyddor Amgylcheddol

Esbonio effaith rhyngweithiadau rhwng pobl a systemau'r Ddaear

Gall myfyriwr sy'n dangos y cymhwysedd hwn wneud y canlynol:

Esbonio systemau ffisegol, systemau byw a systemau'r Ddaear sy'n berthnasol i'r amgylchedd a'r ffordd y maent yn rhyngweithio â'i gilydd
Ymchwilio i'r rhyngweithiadau rhwng pobl a'r systemau hyn dros amser a chymhwyso gwybodaeth amdanynt
Cymhwyso'r wybodaeth hon er mwyn esbonio effeithiau negyddol a chadarnhaol pobl ar y systemau hyn dros amser
Esbonio sut mae ffactorau cymdeithasol, diwylliannol neu economaidd yn cyfrannu at yr effeithiau hyn

Caiff elfennau o'r cymhwysedd hwn eu mesur gan Gymhwysedd Gwyddoniaeth 1 (Esbonio ffenomena mewn ffordd wyddonol). Mae'r cymhwysedd hwn yn gofyn am wybodaeth am gynnwys a gwybodaeth weithdrefnol.

Cymwyseddau Gwyddor Amgylcheddol

Gwneud penderfyniadau gwybodus i weithredu yn seiliedig ar werthusiad o amrywiaeth o ffynonellau tystiolaeth ac ar ddefnyddio ffordd o feddwl greadigol a ffordd o feddwl yn seiliedig ar systemau i adfywio a chynnal yr amgylchedd

Gall myfyriwr sy'n dangos y cymhwysedd hwn wneud y canlynol:

Chwilio am dystiolaeth o amrywiaeth o systemau a ffynonellau gwybodaeth a'i gwerthuso
Gwerthuso a dylunio datrysiadau posibl i faterion cymdeithasol, amgylcheddol ac ecolegol gan ddefnyddio ffordd o feddwl greadigol a ffordd o feddwl yn seiliedig ar systemau, gan ystyried y goblygiadau i genedlaethau presennol a chenedlaethau'r dyfodol.
Ymgysylltu, yn unigol ac yn gyfunol, â phrosesau dinesig er mwyn gwneud penderfyniadau gwybodus a chydsyniol
Pennu nodau, cydweithio â phobl ifanc eraill ac oedolion ar draws cenedlaethau, a gweithredu tuag at newid cymdeithasol-ecolegol adfywiol a pharhaus ar amrywiaeth o raddfeydd (lleol i fyd-eang)

Caiff elfennau o'r cymhwysedd hwn eu mesur gan Gymhwysedd Gwyddoniaeth 2 (Llunio a gwerthuso dyluniadau ar gyfer ymholiadau gwyddonol a dehongli data a thystiolaeth wyddonol mewn ffordd feirniadol) a Chymhwysedd Gwyddoniaeth 3 (Ymchwilio i wybodaeth wyddonol, ei gwerthuso a'i defnyddio i wneud penderfyniadau ac i weithredu). Mae'r cymhwysedd hwn yn gofyn am wybodaeth am gynnwys, gwybodaeth weithdrefnol a gwybodaeth epistemig.

Cymwyseddau Gwyddor Amgylcheddol

Dangos parch tuag at amrywiol safbwyntiau, a gobaith, wrth geisio dod o hyd i ddatrysiadau i argyfyngau cymdeithasol-ecolegol

Gall myfyriwr sy'n dangos y cymhwysedd hwn wneud y canlynol:

Gwerthuso camau gweithredu gan ddefnyddio moeseg gofalu am ein gilydd a phob rhywogaeth yn seiliedig ar safbwynt o'r byd lle mae pobl yn rhan o'r amgylchedd yn hytrach nag elfen ar wahân (bod yn egosentrig)
Cydnabod y ffyrdd niferus y mae cymdeithasau wedi creu anghyfiawnderau a gweithio i rymuso pob unigolyn i gyfrannu at lesiant cymunedol a llesiant ecosystemau
Dangos gwydnwch, gobaith ac effeithiolrwydd, yn unigol ac yn gyfunol, wrth ymateb i argyfyngau cymdeithasol-ecolegol
Parchu gwahanol safbwyntiau ar faterion ac edrych am ddatrysiadau er mwyn adfywio'r cymunedau a'r ecosystemau yr effeithiwyd arnynt

Mae'r cymhwysedd hwn yn cynnwys elfennau sy'n cael eu mesur gan y cysyniad o Hunaniaeth Gwyddoniaeth, gan gynnwys credoau epistemig; agweddau o ran gofal a phryder tuag at bobl eraill, rhywogaethau eraill, a'r blaned; a theimladau o effeithiolrwydd a galluedd wrth ymdrin ag argyfyngau cymdeithasol-ecolegol. Mae'r cymhwysedd hwn yn gofyn am wybodaeth am gynnwys, gwybodaeth weithdrefnol a gwybodaeth epistemig.

Cymwyseddau Gwyddor Amgylcheddol

Galluedd yn yr Anthroposen

Mae'r cymwyseddau gwyddor amgylcheddol i'w mesur yn PISA 2025 yn ymwneud â chanlyniadau amgylcheddol addysg gwyddoniaeth myfyrwyr, sy'n cael eu diffinio fel ‘Galluedd yn yr Anthroposen’.

Mae Galluedd yn yr Anthroposen yn gofyn am ddealltwriaeth bod effeithiau pobl eisoes wedi newid systemau'r Ddaear yn sylweddol, a'u bod yn parhau i wneud hynny. Mae'n cyfeirio at ffyrdd o fod ac o weithredu yn y byd sy'n gosod pobl fel rhan o ecosystemau (yn hytrach nag elfen ar wahân), gan gydnabod a pharchu pob rhywogaeth a rhyngddibyniaeth bywyd.

Mae pobl ifanc sy'n meddu ar Alluedd Anthroposen:

yn credu y bydd eu gweithredoedd yn cael eu gwerthfawrogi a'u cymeradwyo ac y byddant yn effeithiol wrth iddynt weithio er mwyn lliniaru newid yn yr hinsawdd, colledion bioamrywiaeth a materion ac argyfyngau cymhleth eraill
yn cydnabod y ffyrdd niferus y gall cymdeithasau fod wedi creu anghyfiawnderau a gweithio i rymuso pob unigolyn i gyfrannu at lesiant cymunedol a llesiant ecosystemau
yn dangos gobaith, gwydnwch ac effeithiolrwydd wrth ymateb i argyfyngau cymdeithasol ac ecolegol
yn parchu a gwerthuso safbwyntiau niferus a systemau gwybodaeth amrywiol
yn ymgysylltu â phobl ifanc eraill ac oedolion, ar draws cenedlaethau, mewn prosesau dinesig sy'n arwain at well llesiant cymunedol a dyfodol mwy cynaliadwy
yn gweithio'n unigol a gydag eraill ar amrywiaeth o raddfeydd, o lefel leol i fyd-eang, i ddeall yr heriau cymhleth sy'n wynebu pob unigolyn yn ein cymunedau ac i ymdrin â nhw

Gellir darllen mwy am hyn ym mhapur gwaith yr OECD, yma.

Yn seiliedig ar ganlyniadau PISA 2018, nododd myfyrwyr yng ngwledydd yr OECD eu bod yn cymryd camau gweithredol i gefnogi cynaliadwyedd amgylcheddol yn eu bywydau bob dydd:

71%
y ganran sy'n lleihau'r defnydd o egni yn y cartref drwy ostwng lefel y gwres neu'r aerdymheru
46%
y ganran sy'n darllen gwefannau ar faterion cymdeithasol rhyngwladol
45%
y ganran sy'n dewis cynhyrchion penodol am resymau moesegol neu amgylcheddol hyd yn oed os ydynt yn ddrutach
39%
y ganran sy'n cymryd rhan mewn gweithgareddau i ddiogelu'r amgylchedd
27%
y ganran sy'n osgoi defnyddio cynhyrchion neu gwmnïau am resymau gwleidyddol, moesegol neu amgylcheddol
25%
y ganran sy'n llofnodi deisebau amgylcheddol neu gymdeithasol ar-lein

Gwybodaeth wyddonol

Mae'r tri chymhwysedd sy'n cael eu datblygu gan addysg mewn gwyddoniaeth yn gofyn am dri math o wybodaeth:

Gwybodaeth am gynnwys
Gwybodaeth weithdrefnol
Gwybodaeth epistemig

Mae angen y tri math o wybodaeth wyddonol ar bobl i gyflawni'r tri chymhwysedd y mae fframwaith gwyddoniaeth PISA 2025 yn canolbwyntio arnynt.

Gwybodaeth wyddonol

Gwybodaeth am gynnwys

Dim ond sampl o faes cynnwys gwyddoniaeth y gellir ei hasesu fel rhan o asesiad gwyddoniaeth PISA 2025. Caiff y wybodaeth i'w hasesu ei dewis o blith prif feysydd ffiseg, cemeg, bioleg, gwyddorau'r Ddaear a gofod, er mwyn sicrhau bod y wybodaeth honno:

yn berthnasol i sefyllfaoedd go iawn
yn cynrychioli cysyniad gwyddonol pwysig damcaniaeth esboniadol sylweddol sydd wedi ymsefydlu'n gadarn ac a fydd yn parhau'n ddefnyddiol
yn briodol ar gyfer lefel ddatblygiadol myfyrwyr 15 oed

Mae'r fframwaith yn defnyddio'r term “systemau” yn lle “gwyddorau” yn y disgrifyddion gwybodaeth am gynnwys, er mwyn cyfleu'r syniad bod yn rhaid i ddinasyddion ddeall cysyniadau o'r gwyddorau ffisegol a bywyd, gwyddorau'r Ddaear a gofod, a sut y cânt eu cymhwyso mewn cyd-destunau lle mae elfennau'r wybodaeth yn rhyngddibynnol ac yn rhyngddisgyblaethol.

Defnyddiwch y saethau isod i adolygu'r wybodaeth allweddol am gynnwys yn fanwl.

Systemau Ffisegol
- Strwythur a phriodweddau mater (e.e. y model gronynnau, bondiau, newidiadau cyflwr, dargludedd thermol a thrydanol)
- Newidiadau cemegol mater (e.e. adweithiau cemegol, trosglwyddo egni, asidau/basau)
- Mudiant a grymoedd (e.e. cyflymder, ffrithiant) a gweithredu ar bellter (e.e. grymoedd a rhyngweithiadau magnetig, disgyrchol ac electrostatig)
- Egni a sut y caiff ei drosglwyddo (e.e. cadwraeth, afradlonedd, adweithiau cemegol)
- Y rhyngweithiadau rhwng egni a mater (e.e. golau a thonnau radio, sain a thonnau seismig, amsugno drwy garbon deuocsid)
Systemau byw
- Y cysyniad o organeb (gan gynnwys anifeiliaid, planhigion a micro-organebau (e.e. feirysau, bacteria)
- Genynnau (e.e. mynegiad, etifeddeg/etifeddiaeth, biotechnoleg) a'r ffordd y maent yn rhyngweithio â'r amgylchedd
- Celloedd (gan gynnwys strwythur a swyddogaeth, egni, resbiradu (ocsidio carbon), ffotosynthesis (gosod carbon), twf, ac ati)
- Systemau planhigion ac anifeiliaid (e.e. cylchredol/cludo, atgynhyrchu, resbiradu, cludo, ysgarthu, treulio/maeth) a'r rhyng-gydberthnasau rhyngddynt
- Esblygiad biolegol (bioamrywiaeth, amrywiadau genetig, ymaddasu a dethol naturiol)
- Ecosystemau (e.e. llif mater ac egni, cadwyni bwyd, cynefin, aflonyddu, e.e. llygredd)
- Y Biosffer (e.e. cynaliadwyedd yn yr ecosystem fyd-eang)
- Rhyngweithiadau pobl a'u heffaith ar yr amgylchedd, rhywogaethau eraill a chynaliadwyedd
Systemau'r ddaear a gofod
- Strwythurau systemau'r Ddaear (e.e. atmosffer, hydrosffer, geosffer e.e. tectoneg platiau, seismoleg)
- Natur gyfyngedig adnoddau mwynol, y defnydd ohonynt a'r effeithiau ar yr amgylchedd pan gânt eu camddefnyddio
- Egni yn systemau'r Ddaear (e.e. ffynonellau, cynhesu byd-eang, tectoneg platiau, cylchoedd daearegol, y cylch dŵr)
- Dŵr, cyflenwad a chadwraeth (e.e. dŵr croyw, dyfrhaenau)
- Rhyngweithiadau a newid ymysg systemau'r Ddaear (e.e. newid yn yr hinsawdd, cylchoedd geogemegol, grymoedd adeiladol a dinistriol, asidio'r cefnforoedd)
- Hanes y Ddaear (e.e. ffosilau, tarddiad ac esblygiad, erydu a dyddodi)
- Y Ddaear yn y gofod (e.e. gweddau'r lleuad, cysawd yr haul, galaethau)
- Tarddiad y Bydysawd a Chysawd yr Haul (e.e. esblygiad serol, ffurfiant y planedau, damcaniaeth y Glec Fawr)

Gwybodaeth wyddonol

Gwybodaeth weithdrefnol

Gellir ystyried gwybodaeth weithdrefnol fel gwybodaeth am y gweithdrefnau a'r arferion safonol y mae gwyddonwyr yn eu defnyddio i gael gafael ar ddata dibynadwy a dilys. Mae angen gwybodaeth o'r fath er mwyn ymgymryd ag ymholiadau gwyddonol ac er mwyn cynnal adolygiadau beirniadol o'r dystiolaeth y gellid ei defnyddio i gefnogi honiadau sy'n deillio o'r data.

Mae enghreifftiau o'r wybodaeth weithdrefnol y gellir ei phrofi yn cynnwys y canlynol:

Y cysyniad o newidynnau gan gynnwys newidynnau dibynnol, newidynnau annibynnol a newidynnau rheolydd
Cysyniadau o fesuriadau e.e. [mesuriadau] meintiol, [arsylwadau] ansoddol, defnyddio newidynnau graddfa, categoraidd a di-dor
Ffyrdd o asesu a lleihau ansicrwydd fel ailadrodd mesuriadau a chyfrifo cyfartaledd mesuriadau
Mecanweithiau ar gyfer sicrhau manwl gywirdeb (agosrwydd y cytundeb rhwng mesuriadau sy'n cael eu hailadrodd gan ddefnyddio'r un nifer) a chywirdeb data (agosrwydd y cytundeb rhwng y nifer sy'n cael ei fesur a gwerth gwirioneddol y mesur)
Ffyrdd cyffredin o alldynnu a chynrychioli data gan ddefnyddio tablau, graffiau a siartiau a'r defnydd priodol ohonynt
Y strategaeth rheoli newidynnau a'i rôl o fewn prosesau dylunio arbrofol neu ddefnyddio hap-dreialon dan reolaeth er mwyn osgoi canfyddiadau dryslyd ac er mwyn nodi mecanweithiau achosol posibl
O ystyried cwestiwn gwyddonol, beth fyddai dyluniad priodol er mwyn ymchwilio iddo e.e. arbrofol, gwaith maes neu chwilio am batrymau; rheoli rheolyddion er mwyn cadarnhau achosiaeth
Pa brosesau dilysu cymheiriaid sy'n cael eu defnyddio gan y gymuned wyddonol er mwyn sicrhau y gellir ymddiried mewn honiadau am wybodaeth

Gwybodaeth wyddonol

Gwybodaeth epistemig

Mae gwybodaeth epistemig yn wybodaeth am y lluniadau a'r nodweddion diffiniol sy'n rhan hanfodol o'r broses o lunio gwybodaeth ym maes gwyddoniaeth a'u rôl wrth gyfiawnhau'r wybodaeth sy'n cael ei chynhyrchu gan wyddoniaeth. Fel y cyfryw, mae gwybodaeth epistemig yn darparu rhesymeg ar gyfer y gweithdrefnau a'r arferion y mae gwyddonwyr yn ymgysylltu â nhw, gwybodaeth am y strwythurau a'r nodweddion diffiniol sy'n tywys ymholiadau gwyddonol, a'r sylfaen dros gredu yn yr honiadau y mae gwyddoniaeth yn eu gwneud am y byd naturiol. Mae hyn yn cynnwys deall y canlynol:

natur arsylwadau, ffeithiau, rhagdybiaethau, modelau a damcaniaethau gwyddonol
diben a nodau gwyddoniaeth (cynhyrchu esboniadau dibynadwy o'r byd naturiol a rhagfynegi digwyddiadau yn y dyfodol) o gymharu â thechnoleg (cynhyrchu'r datrysiad gorau posibl ar gyfer anghenion pobl)
gwerthoedd gwyddoniaeth e.e. ymrwymiad i adolygiadau cymheiriaid, gwrthrychedd a dileu tuedd

Mae gwybodaeth epistemig yn fwyaf tebygol o gael ei phrofi mewn ffordd bragmataidd mewn cyd-destun lle mae'n ofynnol i fyfyriwr ddehongli cwestiwn sy'n gofyn am rywfaint o wybodaeth epistemig a'i ateb. Er enghraifft, mae'n bosibl y gofynnir i fyfyrwyr nodi a yw'r casgliadau wedi'u cyfiawnhau gan y data neu ba ddarn o dystiolaeth sy'n cefnogi'r rhagdybiaethau a gyflwynir mewn eitem orau ac esbonio pam.

Mae pedair elfen yn greiddiol i wybodaeth epistemig:

Rôl modelau mewn gwyddoniaeth
Rôl data a thystiolaeth mewn gwyddoniaeth
Natur rhesymu gwyddonol
Natur gydweithredol a chyfunol ymholiadau gwyddonol

Defnyddiwch y saethau isod i adolygu'r elfennau allweddol hyn yn fanwl.

Modelau
- Sut y caiff dealltwriaeth o'r byd materol ei llunio gan ddefnyddio modelau ffisegol, cysyniadol, system a mathemategol mewn gwyddoniaeth
- Y gwahaniaeth rhwng model a realiti e.e. bod model yn cynrychioli rhywbeth a all fod yn rhy fach neu'n rhy fawr i'w ddychmygu
- Sut mae modelau yn galluogi rhagfynegiadau ac esboniadau
- Sut mae cyfyngiadau modelau (e.e. nifer y newidynnau, modelau syml o gymharu â modelau cymhleth, ansawdd y data a ddarperir) yn effeithio ar y defnydd ohonynt
Data a thystiolaeth mewn honiadau gwyddonol
- Sut y caiff honiadau gwyddonol eu cefnogi gan ddata, dulliau, rhesymu a gwerthuso mewn gwyddoniaeth
- Sut y caiff tystiolaeth wyddonol ei chynhyrchu e.e. natur yr arferion a roddir ar waith gan wyddonwyr
- Sut mae gwallau mesur yn effeithio ar hyder mewn gwybodaeth wyddonol
Natur rhesymu gwyddonol
- Rhai o'r gwahanol fathau o ymholiadau empirig e.e. arbrofi, gwaith maes a'i rôl, arbrofion dan reolaeth, chwilio am batrymau
- Y mathau o resymu (diddwytho, allsymud, casglu, meddwl tebygolrwyddol) sy'n cael eu defnyddio i ganfod gwybodaeth a'u nod (profi rhagdybiaethau esboniadol, neu nodi patrymau ac endidau) ac enghreifftiau o bob un e.e. Deddfau Mudiant Newton (diddwytho), Geneteg Mendel (casglu), y Ddamcaniaeth Esblygiad (allsymud)
- Y mathau o gyfyng-gyngor moesegol sy'n deillio o arferion gwyddonol e.e. arbrofi ar anifeiliaid, gwrthdaro buddiannau
- Rôl gwybodaeth wyddonol, ynghyd â mathau eraill o wybodaeth, wrth nodi materion cymdeithasol a thechnolegol ac ymdrin â nhw, a'r cyfyngiadau cysylltiedig
Natur gydweithredol a chyfunol y gwyddorau
- Sut y caiff ymchwil wyddonol benodol ei chyllido a'i chefnogi e.e. y llywodraeth, y sector preifat a'r mecanweithiau ar gyfer gwneud penderfyniadau
- Pwysigrwydd consensws wrth warantu cred
- Sut mae prosesau adolygu cymheiriaid yn helpu i fagu hyder mewn honiadau gwyddonol ac yn dibynnu ar gymuned wyddonol
- Yr arferion gwyddonol allweddol a roddir ar waith gan wyddonwyr er mwyn cynhyrchu gwybodaeth gyffredin, eu rôl a'u natur gydweithredol
- Y cyfyngiadau o ran sicrwydd a hyder mewn perthynas â chanfyddiadau gwyddonol, sut y cânt eu mynegi, datblygiad sicrwydd a rôl consensws
- Sut y caiff canfyddiadau gwyddonol eu cyfleu o fewn y gymuned ac i'r cyhoedd (e.e. rhagargraffiadau, cyfnodolion adolygu cymheiriaid, gohebiaeth gyhoeddus

Hunaniaeth Gwyddoniaeth

Mae'r penderfyniad i gynnwys lluniad hunaniaeth fel un o brif ddimensiynau fframwaith addysg gwyddoniaeth PISA 2025 yn seiliedig ar yr egwyddor er bod gwybodaeth a chymwyseddau gwyddonol yn bwysig ac yn werthfawr ar gyfer dyfodol pobl ifanc, fod canlyniadau hunaniaeth hefyd yn hanfodol er mwyn cefnogi galluedd a dinasyddiaeth weithgar mewn byd sy'n newid yn gyflym.

O safbwynt mesur, mae asesiad PISA 2025 yn gwerthuso elfennau canlynol hunaniaeth gwyddoniaeth, yr ystyrir eu bod yn nodweddion pwysig ar gyfer unigolyn sydd wedi cael addysg wyddonol:

Lluniadau cyfalaf gwyddoniaeth:
1. Credoau epistemig – gwerthoedd cyffredinol gwyddoniaeth ac ymholiadau gwyddonol
2. Cyfalaf gwyddoniaeth (gwybodaeth, agweddau, tueddfrydau, adnoddau, ymddygiadau a chysylltiadau cymdeithasol gwyddonol)

Lluniadau agweddol:
3. Hunangysyniad gwyddoniaeth (ymdeimlad o'r hunan mewn perthynas â gwyddoniaeth gan gynnwys cyfranogiad yn y dyfodol)
4. Hunaneffeithiolrwydd gwyddoniaeth
5. Mwynhad o Wyddoniaeth
6. Cymhelliant allweddol

Lluniadau amgylcheddol:
7. Ymwybyddiaeth amgylcheddol
8. Pryder amgylcheddol
9. Galluedd amgylcheddol

Mae'r lluniadau hyn yn rhan o dri phrif dimensiwn sy'n gysylltiedig ag hunaniaeth:

Gwerthfawrogi safbwyntiau gwyddonol a dulliau ymholi
Elfennau affeithiol o hunaniaeth gwyddoniaeth
Ymwybyddiaeth, pryder a galluedd amgylcheddol

Defnyddiwch y saethau isod i adolygu'r dimensiynau hyn yn fanylach.

Gwerthfawrogi safbwyntiau gwyddonol a dulliau ymholi
Caiff y dimensiwn hunaniaeth gwyddoniaeth hwn ei nodi gan y canlynol:
- ymrwymiad i dystiolaeth fel y sail dros gredu esboniadau o'r byd materol
- ymrwymiad i ddulliau ymholi gwyddonol lle y bo'n briodol
- gwerthfawrogi beirniadaeth fel ffordd o gadarnhau dilysrwydd unrhyw syniad
- datblygu diddordeb mewn ffenomena gwyddonol a'r modelau a'r esboniadau cysylltiedig
- ymddiried mewn honiadau a wnaed gan gasgliad o wyddonwyr ac arbenigwyr mewn meysydd penodol o gymharu â ffynonellau gwybodaeth eraill
- cydnabyddiaeth bod ansicrwydd yn rhan annatod o unrhyw ymholiad gwyddonol a goblygiadau hynny
- cydnabyddiaeth bod gwybodaeth wyddonol yn datblygu ac yn newid
- dealltwriaeth y gall gwyddoniaeth wneud cyfraniad pwysig at ddatrys problemau cymdeithasol ac amgylcheddol
Elfennau affeithiol o hunaniaeth gwydodniaeth
Caiff y dimensiwn hunaniaeth gwyddoniaeth hwn ei nodi gan y canlynol:
- cyfalaf gwyddoniaeth myfyrwyr – hynny yw, eu gwybodaeth, agweddau, tueddfrydau, adnoddau, ymddygiadau a chysylltiadau cymdeithasol gwyddonol
- parodrwydd i ymgysylltu â materion gwyddonol ac i ystyried y materion mewn ffordd feirniadol gan ddefnyddio gwyddoniaeth a mathau eraill o wybodaeth neu werthoedd
- i ba raddau y mae'r unigolyn yn uniaethu â gwyddoniaeth: cydnabyddiaeth gan yr unigolyn ei hun a chan eraill o'i gymhwysedd i ymgysylltu â ffenomena gwyddonol
- i ba raddau y mae'r myfyriwr o'r farn ei fod yn alluog mewn perthynas â'r gwyddorau
- lefel diddordeb myfyrwyr wrth anelu at yrfaoedd gwyddonol neu at astudio gwyddor ar ôl eu cyfnod yn yr ysgol
- yr amrywiaeth o weithgareddau gwyddoniaeth allgyrsiol a'r tu allan i'r ysgol y mae myfyrwyr yn ymgymryd â nhw
- faint y mae myfyrwyr yn hoffi dysgu am y gwyddorau yn yr ysgol a'r tu allan iddi
Ymwybyddiaeth, pryder a galluedd amgylcheddol
Ar gyfer PISA 2025, mae'r lluniadau ymwybyddiaeth amgylcheddol ac optimistiaeth amgylcheddol cynharach wedi cael eu haddasu a'u hymestyn i ymwybyddiaeth amgylcheddol, pryder amgylcheddol a galluedd amgylcheddol.
Caiff y lluniad hwn ei nodi gan y canlynol:
- arddel safbwynt beirniadol wedi'i lywio gan dystiolaeth ar faterion amgylcheddol sy'n berthnasol ar lefel bersonol ac ar lefel gymdeithasol (gan gynnwys ymwybyddiaeth, pryder a galluedd amgylcheddol)
- ymwybyddiaeth o faterion amgylcheddol a chydnabyddiaeth i'r cymhlethdod gwyddonol a chymdeithasol sy'n sail i weithredoedd sy'n amgylcheddol gynaliadwy
- pryder tuag at yr amgylchedd a byw mewn ffordd gynaliadwy a'r materion o ran tegwch a chyfiawnder cymdeithasol sy'n deillio ohonynt
- gwerthusiad beirniadol o rôl gwyddoniaeth a ffactorau eraill mewn perthynas ag arferion cynaliadwyedd
- tueddfryd i arddel a hyrwyddo arferion sy'n amgylcheddol gynaliadwy
- ymdeimlad o alluedd personol wedi'i lywio gan ddealltwriaeth wyddonol ac amgylcheddol

Cyd-destunau

Mae PISA 2025 yn asesu cymwyseddau a gwybodaeth mewn cyd-destunau penodol sy'n codi materion a dewisiadau sy'n berthnasol i wyddoniaeth ac addysg amgylcheddol. Nid yw'r cyd-destunau hyn wedi'u cyfyngu i gyd-destunau gwyddoniaeth yn yr ysgol. Yn hytrach, caiff y cyd-destunau eu dewis yn seiliedig ar y wybodaeth a'r ddealltwriaeth y mae myfyrwyr 15 oed yn debygol o fod wedi'u caffael ac yr ystyrir eu bod yn berthnasol i ddiddordebau a bywydau myfyrwyr. Ar y cyfan, mae'r cyd-destunau hyn yn gyson â'r meysydd cymhwyso ar gyfer llythrennedd gwyddonol yn fframweithiau blaenorol PISA.

Mae ffocws yr eitemau asesu ar sefyllfaoedd sy'n ymwneud â'r canlynol:

yr unigolyn ei hun, y teulu, a grwpiau cyfoedion (personol)
y gymuned (lleol a chenedlaethol)
bywyd ledled y byd (byd-eang)

Gellir defnyddio pynciau yn seiliedig ar dechnoleg a'r amgylchedd fel cyd-destun cyffredin. Gellir defnyddio cyd-destunau hanesyddol i asesu dealltwriaeth myfyrwyr o'r prosesau a'r arferion sy'n gysylltiedig â datblygu gwybodaeth wyddonol. Mae'r dulliau cymhwyso gwyddoniaeth a thechnoleg, o fewn lleoliadau personol, lleol, cenedlaethol a byd-eang, a ddefnyddir yn bennaf fel cyd-destunau ar gyfer asesu yn cynnwys y canlynol:

iechyd a chlefydau
adnoddau naturiol
ansawdd amgylcheddol (gan gynnwys effeithiau amgylcheddol a newid yn yr hinsawdd)
peryglon
ffiniau gwyddoniaeth a thechnoleg (gan gynnwys datblygiadau a heriau cyfoes)

Defnyddiwch y saethau isod i adolygu'r cyd-destunau a'r dulliau cymhwyso cysylltiedig yn fanylach.

Personol
- Cynnal iechyd
- Damweiniau
- Maeth
- Brechiadau
- Defnydd personol o ddefnyddiau, mathau o fwyd ac egni
- Bwyta bwyd wedi'i gynhyrchu'n lleol
- Dewis deietau nad ydynt yn cynnwys cynnyrch llaeth a deietau llysieuol
- Arferion cynaliadwy mewn perthynas ag ailgylchu a lleihau'r defnydd o adnoddau
- Asesiadau risg o ddewisiadau ffordd o fyw
- Agweddau gwyddonol ar y defnydd o dechnolegau newydd e.e. golygu genynnau, realiti rhithwir
Lleol a chenedlaethol
- Rheoli clefydau
- Trosglwyddiad cymdeithasol
- Dewisiadau bwyd
- Gordewdra
- Iechyd cymunedol
- Cynnal poblogaethau dynol
- Ansawdd bywyd
- Diogeledd bwyd, cynhyrchu a dosbarthu bwyd
- Cyflenwad egni
- Effaith amgylcheddol mwyngloddio ac echdynnu adnoddau
- Cynhyrchu egni adnewyddadwy
- Dosbarthiad y boblogaeth
- Rheoli gwastraff
- Effaith amgylcheddol
- Defnyddio amaethyddiaeth adfywio
- Newidiadau cyflym (e.e. daeargrynfeydd, tywydd garw)
- Newidiadau araf a graddol (e.e. erydu arfordirol, gwaddodi)
- Asesu risg
- Adnabod wynebau
- Defnyddiau newydd
- Dyfeisiau a phrosesau
- Addasiadau genetig
- Technoleg iechyd
- Cludiant
- Defnyddio deallusrwydd artiffisial
Byd-eang
- Clefydau pandemig
- Diogeledd bwyd
- Ffyrdd iach o fyw
- Ffynonellau egni adnewyddadwy ac anadnewyddadwy
- Systemau naturiol
- Twf y boblogaeth
- Defnydd cynaliadwy o rywogaethau a thir
- Bioamrywiaeth a'i gwerth
- Cynaliadwyedd amgylcheddol
- Rheoli llygredd ac ansawdd aer
- Colli pridd / biomas
- Masddifodiant rhywogaethau
- Asidio'r cefnforoedd
- Y bygythiadau sy'n gysylltiedig â newid yn yr hinsawdd
- Effaith cyfathrebu modern
- Egni a'i ddulliau cynhyrchu e.e. ffracio, niwclear, nwy
- Archwilio'r gofod
- Tarddiad a strwythur y bydysawd

Enghreifftiau

Isod ceir rhai ymarferion enghreifftiol o asesiad Gwyddoniaeth PISA 2025. Mae pob botwm isod yn agor troshaen sy'n dangos profiad enghreifftiol o'r dull cymhwyso.